Τετάρτη 25 Μαΐου 2011

Ιστορία της αρχαίας λογοτεχνίας


Σύνθετο γραμματολογικό εγχείρημα, με τον πρώτο τόμο να παρουσιάζει την αρχαϊκή και κλασική εποχή    
 
Bernhard Zimmermann (επιμ.), Handbuch der griechischen Literatur der Antike, τόμ. 1: Die Literatur der archaischen und klassischen Zeit, Μόναχο: C. H. Beck 2011, σσ. 817. ΜΕΛΕΤΗ. Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας συνιστά ένα ανοιχτό ερευνητικό πεδίο για δύο λόγους: αφενός απαιτούν πραγμάτευση άγνωστα αρχαία κείμενα, σε ακέραια ή αποσπασματική μορφή, τα οποία κατά καιρούς έρχονται στο φως χάρη σε νέα παπυρικά ευρήματα και αφετέρου ανανεώνεται το μεθοδολογικό παράδειγμα της προσέγγισης των παραδεδομένων κειμένων, καθώς πραγματοποιούνται διεπιστημονικές ωσμώσεις που επιβάλλουν διαφοροποιημένες προσπελάσεις. Ετσι, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα ανακαλύφθηκαν η Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη, ωδές του Βακχυλίδη και κωμωδίες του Μενάνδρου, ενώ στο δεύτερο μισό του 20ού γνωρίσαμε καλύτερα τον Μένανδρο, τον Αρχίλοχο, τον Στησίχορο και τον Σιμωνίδη. Παράλληλα, η άνθηση της λογοτεχνικής θεωρίας δεν άφησε ανεπηρέαστη την κλασική φιλολογία, καθώς τέθηκαν ερωτήματα για τον ποιητή και το κοινό του, ζητήματα εσωτερικής ποιητικής, το πρόβλημα του μεταθεάτρου και της δημιουργικής ανάπλασης μέσω σύγχρονων αρχαιόθεμων και αρχαιόμυθων έργων και προτάθηκαν φεμινιστικές, δομικές, ψυχαναλυτικές, αφηγηματολογικές και μεταμοντέρνες ή συγκριτολογικές αναλύσεις. Επιπλέον, ανακύπτουν δύο βασανιστικά ερωτήματα: το ζήτημα της περιοδολόγησης και ο εξειδικευμένος κατακερματισμός της γνώσης. Ως προς το πρώτο θέμα η αρχαϊκή και κλασική περίοδος φαίνονται λιγότερο προβληματικές, καθώς ως όριο ανάμεσά τους μπορεί να θεωρηθούν οι Περσικοί πόλεμοι (490-79 π.Χ.). Το κατώτερο όριο για την κλασική περίοδο αποτελεί ο θάνατος του Σωκράτη (399 π.Χ.), που σφραγίζει την ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο (404 π.Χ.), ή ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο τέλος της δεκαετίας του 320 π.Χ. Η κατάσταση επιδεινώνεται, αν επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε το κατώτερο όριο της ελληνιστικής εποχής και την έναρξη της ύστερης αρχαιότητας, επειδή πολλαπλασιάζονται οι συνέχειες και οι ασυνέχειες. Συζητήσιμο επίσης παραμένει το τέλος της αρχαιότητας: συνήθως συμπίπτει με το κλείσιμο της Ακαδημίας το 529 μ.Χ. ή τοποθετείται στην αρχή των σκοτεινών αιώνων περί το 650 μ.Χ. Ως προς το δεύτερο θέμα κατέστη πλέον σαφές ότι γραμματολογικά εγχειρήματα σαν το επιστημονικά σταθμισμένο του Albin Lesky και το διδακτικά προσαρμοσμένο του Franco Montanari (και τα δύο κυκλοφορούν σε ελληνική μετάφραση) είναι δύσκολο να συνεχιστούν από μια αναλυτική ιστορία που επιδιώκει να καλύψει με επάρκεια αφενός τη συντελεσμένη επιστημονική πρόοδο και τη συναφή βιβλιογραφία και αφετέρου τις ανάγκες φοιτητών και φιλολόγων. Το παράδειγμα προς την κατεύθυνση αυτή το προσέφερε η γραμματολογία που επιμελήθηκαν η Patricia Easterling και ο Bernard Knox στο τέλος του περασμένου αιώνα, οι οποίοι ανέθεσαν σε ειδικούς τη συγγραφή των επιμέρους κεφαλαίων (και αυτό το εγχειρίδιο υπάρχει στη γλώσσα μας). Συνέπεια αυτής της συλλογικής προσπάθειας είναι η διεθνοποίηση των μελετητών, καθώς οι συνεργάτες δεν είναι απαραίτητο να ανήκουν στο ίδιο εθνικό επιστημονικό κεφάλαιο. Ενα περαιτέρω πρόβλημα έγκειται στο ερώτημα αν αποκλειστικό αντικείμενο πραγμάτευσης θα αποτελέσουν τα λογοτεχνικά κείμενα ή και τα επιστημονικά (ιατρική, μαθηματικά, αστρονομία κτλ.), δηλαδή η αρχαία γραμματεία στο σύνολό της.
Από την προηγούμενη σκιαγράφηση των σχετικών προβλημάτων προκύπτει η διαπίστωση ότι η σύλληψη και η εκτέλεση ενός συνθετικού γραμματολογικού εγχειρήματος απαιτούν ικανό και έμπειρο συντονιστή, ο οποίος θα σχεδιάσει την κατανομή της ύλης, θα επιλέξει τους ενδεδειγμένους συνεργάτες, θα καθορίσει την έκταση των κεφαλαίων και θα συντάξει τις προδιαγραφές για την οργάνωση και τον προσανατολισμό της παρουσίασης συγκεκριμένων συγγραφέων και λογοτεχνικών ειδών. Τον συντονισμό ανέλαβε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ Bernhard Zimmermann, ο οποίος ανταποκρίθηκε άριστα στην υπεύθυνη αποστολή του, και ο πρώτος ογκώδης και καλαίσθητος τόμος παρουσιάζει την αρχαϊκή και κλασική εποχή, ενώ οι δύο επόμενοι θα αναφέρονται στην ελληνιστική περίοδο και την ύστερη αρχαιότητα. Το έργο φιλοδοξεί να αντικαταστήσει την πολύτομη γραμματολογία που εγκαινίασε ο Christ και συνέχισαν εμπλουτίζοντάς την οι Schmid και Stahlin. Είναι προφανές ότι ο χώρος δεν επαρκεί για μια, έστω και συνοπτική, παρουσίαση του εύρους και του πλούτου των περιεχομένων του τόμου, κάτι που θα αδικούσε κατάφωρα και θα απλούστευε βάναυσα τη συμβολή του έργου, που αποτελεί έναν εντυπωσιακό απολογισμό και μια ενδελεχή και εμπεριστατωμένη αποτύπωση του status της σύγχρονης φιλολογικής έρευνας. Το βέβαιο είναι ότι διαθέτουμε πλέον γόνιμη αφετηρία για περαιτέρω αναζητήσεις στον τομέα των αρχαιοελληνικών σπουδών. Θα ήταν, ωστόσο, ουσιώδης παράλειψη, αν δεν επισημαίναμε την ενεργό συμμετοχή της ελληνικής κλασικής φιλολογίας. Ο καθηγητής Α. Ρεγκάκος όχι μόνο συνέγραψε το κεφάλαιο της ιστοριογραφίας, αλλά και συνέβαλε αποφασιστικά, κατά μαρτυρία του επιμελητή, στην ολοκλήρωση του τόμου. Αυτονόητη ευχή: αυτή η εκσυγχρονισμένη, διεξοδική και τεκμηριωμένη Ιστορία να συμπεριληφθεί το ταχύτερο στα μεταφρασμένα μας εγχειρίδια.
Του Δανιηλ Ι. Ιακωβ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου