Πανελλαδικές 2009

ΔΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑÏΟΥ 2009

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Διδαγμένο κείμενο

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια Β 1, 1-4

Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου, ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. Ἐξ οὗ καὶ δῆλονὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται· οὐθὲν γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται, οἷον ὁ λίθος φύσει κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι, οὐδ’ ἂν μυριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν, οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω, οὐδ’ ἄλλο οὐδὲν τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. Οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.

 Ἔτι ὅσα μὲν φύσει ἡμῖν παραγίνεται, τὰς δυνάμεις τούτων πρότερον κομιζόμεθα, ὕστερον δὲ τὰς ἐνεργείας ἀποδίδομεν (ὅπερ ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων δῆλον· οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολλάκις ἰδεῖν ἢ πολλάκις ἀκοῦσαι τὰς αἰσθήσεις ἐλάβομεν, ἀλλ’ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα, οὐ χρησάμενοι ἔσχομεν)·τὰς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν· ἃ γὰρ δεῖ μαθόντας ποιεῖν, ταῦτα ποιοῦντες μανθάνομεν, οἷον οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί· οὕτω δὴ καὶ τὰ μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι.

Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης … τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.»

Μονάδες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Β1. Με βάση το ακόλουθο τμήμα του κειμένου «Οὔτ’ ἄρα φύσει ... τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.», ποια είναι η άποψη του Αριστοτέλη για τη γένεση της ηθικής αρετής και σε τι διαφοροποιείται από την αριστοκρατική αντίληψη, όπως αυτή εκφράζεται και από τον Σοφοκλή στο εξής απόσπασμα από την Αντιγόνη, στίχοι 37-38 (η Αντιγόνη απευθύνεται στην αδελφή της Ισμήνη): «έτσι έχουν τα πράγματα για σένα τώρα, και γρήγορα θα αποδείξεις αν είσαι από τη φύση σου γενναία ή δειλή, παρόλο που κατάγεσαι από λαμπρή γενιά.»

Μονάδες 15

Β2. Ποιο είναι το περιεχόμενο των εννοιών «δύναμις» και «ἐνέργεια» στην αριστοτελική φιλοσοφία και  πώς ο Αριστοτέλης τις χρησιμοποιεί στα δύο εμπειρικά παραδείγματα της δεύτερης παραγράφου του κειμένου για τις αισθήσεις και τις τέχνες, προκειμένου να ορίσει τις ηθικές αρετές;

Μονάδες 15

Β3. Πώς η παρουσία του Εύδοξου του Κνίδιου στην Ακαδημία επέδρασε στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αριστοτέλη;

Μονάδες 10

Β4. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

φέρεσθαι, δέξασθαι, τελειουμένοις, κομιζόμεθα, ἰδεῖν.

Μονάδες 10

Αδίδακτο κείμενο

Θουκυδίδου Ιστοριών Ε 115

Καὶ Ἀργεῖοι κατὰ τὸν χρόνον τὸν αὐτὸν ἐσβαλόντες ἐς τὴν Φλειασίαν καὶ λοχισθέντες1 ὑπό τε Φλειασίων καὶ τῶν σφετέρων φυγάδων διεφθάρησαν ὡς ὀγδοήκοντα. καὶ οἱ ἐκ τῆς Πύλου Ἀθηναῖοι Λακεδαιμονίων πολλὴν λείαν ἔλαβον· καὶ Λακεδαιμόνιοι δι’ αὐτὸ τὰς μὲν σπονδὰς οὐδ’ ὣς2 ἀφέντες ἐπολέμουν αὐτοῖς, ἐκήρυξαν δὲ εἴ τις βούλεται παρὰ σφῶν Ἀθηναίους λῄζεσθαι3. καὶ Κορίνθιοι ἐπολέμησαν ἰδίων τινῶν διαφορῶν ἕνεκα τοῖς Ἀθηναίοις· οἱ δ’ ἄλλοι Πελοποννήσιοι ἡσύχαζον. εἷλον δὲ καὶ οἱ Μήλιοι τῶν Ἀθηναίων τοῦ περιτειχίσματος τὸ κατὰ τὴν ἀγορὰν προσβαλόντες νυκτός, καὶ ἄνδρας τε ἀπέκτειναν καὶ ἐσενεγκάμενοι σῖτόν τε καὶ ὅσα πλεῖστα ἐδύναντο χρήσιμα ἀναχωρήσαντες ἡσύχαζον.

-----------

1. λοχίζομαι = πέφτω σε ενέδρα

2. ὣς = με αυτόν τον τρόπο

3. λῄζομαι = λαφυραγωγώ, ληστεύω

Γ. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου.

Μονάδες 20

Γ1.α. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

ἔλαβον : το απαρέμφατο παρακειμένου στην ίδια φωνή.

ἐπολέμουν : το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής αορίστου στην ίδια φωνή.

ἐκήρυξαν : το τρίτο ενικό πρόσωπο ευκτικής μέλλοντα στην ίδια φωνή.

εἷλον : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα στη μέση φωνή.

προσβαλόντες : το δεύτερο ενικό πρόσωπο οριστικής του ίδιου χρόνου.

Μονάδες 5

Γ1.β. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου :

φυγάδων : τη δοτική ενικού.

πολλήν : το επίρρημα στον θετικό βαθμό.

σπονδάς : την αιτιατική ενικού.

τινῶν : την αιτιατική πληθυντικού στο ίδιο γένος.

περιτειχίσματος : τη γενική πληθυντικού.

Μονάδες 5

Γ2.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων και φράσεων:

ὑπὸ Φλειασίων, δι’ αὐτό, αὐτοῖς, ἰδίων, νυκτός, ἀναχωρήσαντες.

Μονάδες 6

Γ2.β. Να μετατρέψετε την περίοδο «καὶ οἱ ἐκ τῆς Πύλου ... ἔλαβον» σε πλάγιο λόγο, χρησιμοποιώντας απαρεμφατική σύνταξη, με εξάρτηση από την πρόταση «οὗτοι ἔλεγον».

Μονάδες 4

Πανελλαδικές 2010

 ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΤΕΤΑΡΤΗ 26 ΜΑÏΟΥ 2010

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Διδαγμένο κείμενο

Ἀριστοτέλους Ἠθικά Νικομάχεια Β 6, 12-16

Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.

Ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τὸ δ’ ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένου), τὸ δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν ῥᾴδιον τὸ δὲ χαλεπὸν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ σκοποῦ, χαλεπὸν δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης·

ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί.

Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν. Μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ’ ὑπερβολὴν τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ’ ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς πράξεσι, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι.

Α1. Από το κείμενο που σας δίνεται να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Ἡ δ’ ἀρετὴ ... παντοδαπῶς δὲ κακοὶ.»

Μονάδες 10

Β1. Να εξηγήσετε πώς ο Αριστοτέλης αξιοποιώντας την άποψη των Πυθαγορείων και τον άγνωστης προέλευσης στίχο, που βρίσκονται στο κείμενο που σας δίνεται, καταλήγει στο συμπέρασμα «καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης·».

Μονάδες 15

Β2. Να προσδιορίσετε και να σχολιάσετε νοηματικά τα χαρακτηριστικά της αρετής, όπως προκύπτουν από το απόσπασμα του κειμένου «Ἔστιν ἄρα ... ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν».

Μονάδες 15

Β3. Ποιες απόψεις εξέφρασε ο Αριστοτέλης για την πόλη της Αθήνας και τους Αθηναίους, σύμφωνα με την παράδοση, λίγο πριν εγκαταλείψει την Αθήνα;

Μονάδες 10

Β4. Να βρείτε στο κείμενο που σας δίνεται μία ομόρριζη λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: σχέση, ανόρθωση, καθαίρεση, απάθεια, υπόλοιπο, διαβλητός, εικαστικός, ουσία, πρακτική, ραστώνη.

Μονάδες 10

Αδίδακτο κείμενο

Ξενοφῶντος Ἀπομνημονεύματα Βιβλίο Δ, κεφ. VIII, § 8-9

Εἰ δὲ βιώσομαι πλείω χρόνον, ἴσως ἀναγκαῖον ἔσται τὰ τοῦ γήρως ἐπιτελεῖσθαι καὶ ὁρᾶν τε καὶ ἀκούειν ἧττον καὶ διανοεῖσθαι χεῖρον καὶ δυσμαθέστερον ἀποβαίνειν καὶ ἐπιλησμονέστερον, καὶ ὧν πρότερον βελτίων ἦν, τούτων χείρω γίγνεσθαι· ἀλλὰ μὴν ταῦτά γε μὴ αἰσθανομένῳ μὲν ἀβίωτος ἂν εἴη ὁ βίος, αἰσθανόμενον δὲ πῶς οὐκ ἀνάγκη χεῖρόν τε καὶ ἀηδέστερον ζῆν; Ἀλλὰ μὴν εἴ γε ἀδίκως ἀποθανοῦμαι, τοῖς μὲν ἀδίκως ἐμὲ ἀποκτείνασιν αἰσχρὸν ἂν εἴη τοῦτο· εἰ γὰρ τὸ ἀδικεῖν αἰσχρόν ἐστι, πῶς οὐκ αἰσχρὸν καὶ τὸ ἀδίκως ὁτιοῦν ποιεῖν;

-----------

τὰ τοῦ γήρως ἐπιτελοῦμαι = υφίσταμαι τα βάρη του γήρατος

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου.

Μονάδες 20

Γ2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

πλείω : τη δοτική του πληθυντικού του αρσενικού γένους στον θετικό βαθμό.

γήρως : τη δοτική του ενικού.

δυσμαθέστερον : την αιτιατική του ενικού του θηλυκού γένους στον θετικό βαθμό.

ταῦτα : την αιτιατική του πληθυντικού στο αρσενικό γένος.

ἐμὲ : τη γενική πληθυντικού δευτέρου προσώπου.

ὁρᾶν: : το τρίτο ενικό πρόσωπο παρατατικού στην ίδια φωνή.

ἀποβαίνειν : το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής αορίστου δευτέρου στην ίδια φωνή.

γίγνεσθαι : το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής αορίστου δευτέρου.

αἰσθανόμενον : το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου στην ίδια φωνή.

ἀδικεῖν : το απαρέμφατο αορίστου στην ίδια φωνή.

Μονάδες 10

Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων:

ἐπιτελεῖσθαι, πρότερον, τούτων, ἀβίωτος, ἐμὲ, ὁτιοῦν.

(Μονάδες 6)

Γ3β. «ἀλλὰ μὴν ταῦτά γε μὴ αἰσθανομένῳ μὲν ἀβίωτος ἂν εἴη ὁ βίος»: να αναγνωρίσετε τον λανθάνοντα υποθετικό λόγο και να τον αναλύσετε.

(Μονάδες 4)

Μονάδες 10

Ἐπίκουρος - ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ (απόσπασμα)

1 Τὸ μακάριον καὶ ἄφθαρτον οὔτε αὐτὸ πράγματα ἔχει οὔτε ἄλλῳ παρέχει· ὥστε οὔτε ὀργαῖς οὔτε χάρισι συνέχεται· ἐν ἀσθενεῖ γὰρ πᾶν τὸ τοιοῦτον. (ἐν ἄλλοις δέ φησι τοὺς θεοὺς λόγῳ θεωρητούς͵ οὓς μὲν κατ΄ ἀριθμὸν ὑφεστῶτας͵ οὓς δὲ κατὰ ὁμοείδειαν͵ ἐκ τῆς συνεχοῦς ἐπιρρύσεως τῶν ὁμοίων εἰδώλων ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἀποτετελεσμένων͵ ἀνθρωποειδεῖς.)

2 Ὁ θάνατος οὐδὲν πρὸς ἡμᾶς· τὸ γὰρ διαλυθὲν ἀναισθητεῖ͵ τὸ δ΄ ἀναισθητοῦν οὐδὲν πρὸς ἡμᾶς.

3 Ὅρος τοῦ μεγέθους τῶν ἡδονῶν ἡ παντὸς τοῦ ἀλγοῦντος ὑπεξαίρεσις. ὅπου δ΄ ἂν τὸ ἡδόμενον ἐνῇ͵ καθ΄ ὃν ἂν χρόνον ᾖ͵ οὐκ ἔστι τὸ ἀλγοῦν ἢ λυπούμενον ἢ τὸ συναμφότερον.

4 Οὐ χρονίζει τὸ ἀλγοῦν συνεχῶς ἐν τῇ σαρκί͵ ἀλλὰ τὸ μὲν ἄκρον τὸν ἐλάχιστον χρόνον πάρεστι͵ τὸ δὲ μόνον ὑπερτεῖνον τὸ ἡδόμενον κατὰ σάρκα οὐ πολλὰς ἡμέρας συμβαίνει· αἱ δὲ πολυχρόνιοι τῶν ἀρρωστιῶν πλεονάζον ἔχουσι τὸ ἡδόμενον ἐν τῇ σαρκὶ ἤπερ τὸ ἀλγοῦν.

5 Οὐκ ἔστιν ἡδέως ζῆν ἄνευ τοῦ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως οὐδὲ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως ἄνευ τοῦ ἡδέως· ὅτῳ δὲ τοῦτο μὴ ὑπάρχει͵ οὐκ ἔστι τοῦτον ἡδέως ζῆν.

6 Ἕνεκα τοῦ θαρρεῖν ἐξ ἀνθρώπων ἦν κατὰ φύσιν ἀρχῆς καὶ βασιλείας ἀγαθόν͵ ἐξ ὧν ἄν ποτε τοῦτο οἷός τ΄ ᾖ παρασκευάζεσθαι.

7 Ἔνδοξοι καὶ περίβλεπτοί τινες ἐβουλήθησαν γενέσθαι͵ τὴν ἐξ ἀνθρώπων ἀσφάλειαν οὕτω νομίζοντες περιποιήσεσθαι ὥστε͵ εἰ μὲν ἀσφαλὴς ὁ τῶν τοιούτων βίος͵ ἀπέλαβον τὸ τῆς φύσεως ἀγαθόν· εἰ δὲ μὴ ἀσφαλής͵ οὐκ ἔχουσιν οὗ ἕνεκα ἐξ ἀρχῆς κατὰ τὸ τῆς φύσεως οἰκεῖον ὠρέχθησαν.

8 Οὐδεμία ἡδονὴ καθ΄ ἑαυτὴν κακόν· ἀλλὰ τὰ τινῶν ἡδονῶν ποιητικὰ πολλαπλασίους ἐπιφέρει τὰς ὀχλήσεις τῶν ἡδονῶν.

9 Εἰ κατεπυκνοῦτο πᾶσα ἡδονὴ τόπῳ καὶ χρόνῳ¹ καὶ περὶ ὅλον τὸ ἄθροισμα ὑπῆρχεν ἢ τὰ κυριώτατα μέρη τῆς φύσεως͵ οὐκ ἄν ποτε διέφερον ἀλλήλων αἱ ἡδοναί.

                ¹ τῷ αὐτῷ

10 Εἰ τὰ ποιητικὰ τῶν περὶ τοὺς ἀσώτους ἡδονῶν ἔλυε τοὺς φόβους τῆς διανοίας τούς τε περὶ μετεώρων καὶ θανάτου καὶ ἀλγηδόνων͵ ἔτι τε τὸ πέρας τῶν ἐπιθυμιῶν (καὶ τῶν ἀλγηδόνων) ἐδίδασκεν͵ οὐκ ἄν ποτε εἴχομεν ὅ τι μεμψαίμεθα αὐτοῖς πανταχόθεν ἐκπληρουμένοις τῶν ἡδονῶν καὶ οὐδαμόθεν οὔτε τὸ ἀλγοῦν οὔτε τὸ λυπούμενον ἔχουσιν͵ ὅπερ ἐστὶ τὸ κακόν.

11 Εἰ μηθὲν ἡμᾶς αἱ τῶν μετεώρων ὑποψίαι ἠνώχλουν καὶ αἱ περὶ θανάτου͵ μήποτε πρὸς ἡμᾶς ᾖ τι͵ ἔτι τε τὸ μὴ κατανοεῖν τοὺς ὅρους τῶν ἀλγηδόνων καὶ τῶν ἐπιθυμιῶν͵ οὐκ ἂν προσεδεόμεθα φυσιολογίας.

12 Οὐκ ἦν τὸ φοβούμενον λύειν ὑπὲρ τῶν κυριωτάτων μὴ κατειδότα τίς ἡ τοῦ σύμπαντος φύσις͵ ἀλλ΄ ὑποπτεύοντά τι τῶν κατὰ τοὺς μύθους· ὥστε οὐκ ἦν ἄνευ φυσιολογίας ἀκεραίους τὰς ἡδονὰς ἀπολαμβάνειν.

13 Οὐθὲν ὄφελος ἦν τὴν κατὰ ἀνθρώπους ἀσφάλειαν παρασκευάζεσθαι τῶν ἄνωθεν ὑπόπτων καθεστώτων καὶ τῶν ὑπὸ γῆς καὶ ἁπλῶς τῶν ἐν τῷ ἀπείρῳ.

14 Τῆς ἀσφαλείας τῆς ἐξ ἀνθρώπων γενομένης μέχρι τινὸς δυνάμει τε ἐξερειστικῇ καὶ εὐπορίᾳ͵ εἰλικρινεστάτη γίνεται ἡ ἐκ τῆς ἡσυχίας καὶ ἐκχωρήσεως τῶν πολλῶν ἀσφάλεια.

15 Ὁ τῆς φύσεως πλοῦτος καὶ ὥρισται καὶ εὐπόριστός ἐστιν͵ ὁ δὲ τῶν κενῶν δοξῶν εἰς ἄπειρον ἐκπίπτει.

16 Βραχέα σοφῷ τύχη παρεμπίπτει͵ τὰ δὲ μέγιστα καὶ κυριώτατα ὁ λογισμὸς διῴκηκε καὶ κατὰ τὸν συνεχῆ χρόνον τοῦ βίου διοικεῖ καὶ διοικήσει. . . . 

Πανηγυρικός του Ισοκράτη, 117-119

Οι παράγραφοι 117-119 από τον Πανηγυρικό του Ισοκράτη κρίνονται κατάλληλες για τη διδασκαλία των συμπερασματικών προτάσεων, επειδή σε μία μόνο περίοδό τους περιέχονται δέκα προτάσεις αυτού του είδους:

Τοσοῦτον δ' ἀπέχουσι τῆς ἐλευθερίας καὶ  τῆς αὐτονομίας, ὥσθ' αἱ μὲν ὑπὸ τυράννοις εἰσί, τὰς δ' ἁρμοσταὶ κατέχουσιν, ἔνιαι δ' ἀνάστατοι γεγόνασι, τῶν δ' οἱ βάρβαροι δεσπόται καθεστήκασιν· οὓς ἡμεῖς διαβῆναι τολμήσαντας εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ μεῖζον ἢ προσῆκεν αὐτοῖς φρονήσαντας οὕτω διέθεμεν, ὥστε μὴ μόνον παύσασθαι στρατείας ἐφ' ἡμᾶς ποιουμένους ἀλλὰ καὶ τὴν αὑτῶν χώραν ἀνέχεσθαι πορθουμένην, καὶ διακοσίαις καὶ χιλίαις ναυσὶ περιπλέοντας εἰς τοσαύτην ταπεινότητα κατεστήσαμεν, ὥστε μακρὸν πλοῖον ἐπὶ τάδε Φασήλιδος μὴ καθέλκειν, ἀλλ' ἡσυχίαν ἄγειν καὶ τοὺς καιροὺς περιμένειν, ἀλλὰ μὴ τῇ παρούσῃ δυνάμει πιστεύειν. Καὶ ταῦθ' ὅτι διὰ τὴν τῶν προγόνων τῶν ἡμετέρων ἀρετὴν οὕτως εἶχεν, αἱ τῆς πόλεως συμφοραὶ σαφῶς ἐπέδειξαν· ἅμα γὰρ ἡμεῖς τε τῆς ἀρχῆς ἀπεστερούμεθα καὶ τοῖς Ἕλλησιν ἀρχὴ τῶν κακῶν ἐγίγνετο. Μετὰ γὰρ τὴν ἐν Ἑλλησπόντῳ γενομένην ἀτυχίαν ἑτέρων ἡγεμόνων καταστάντων ἐνίκησαν μὲν οἱ βάρβαροι ναυμαχοῦντες, ἦρξαν δὲ τῆς θαλάττης, κατέσχον δὲ τὰς πλείστας τῶν νήσων, ἀπέβησαν δ' εἰς τὴν Λακωνικήν, Κύθηρα δὲ κατὰ κράτος εἷλον, ἅπασαν δὲ τὴν Πελοπόννησον κακῶς ποιοῦντες περιέπλευσαν.

ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

ΞΕΝΟΦΩΝ (περ. 430 π.Χ.-352 π.Χ.)

Ο Ξενοφών Αθηναίος, ιστορικός και φιλόσοφος, υπήρξε στρατιώτης, μισθοφόρος και μαθητής του Σωκράτη και περισσότερο γνωστός για τα έργα του σχετικά με την ιστορία του καιρού του, τα έργα του Σωκράτη, και τη ζωή του στην Ελλάδα.

Έργα:

1)Ηθικά και πολιτικά. Αυτά είναι: α) Τα έργα όπου υπερασπίζεται το δάσκαλό του Σωκράτη, δηλαδή η Απολογία, τα Απομνημονεύματα και το Συμπόσιο. β) Τα έργα όπου εκθέτει τις δικές του προσωπικές γνώμες, δηλαδή η Κύρου Παιδεία, η Λακεδαιμονίων Πολιτεία, Πόροι ή Περί Προσόδων, Οικονομικός και Ιέρων.

2) Τεχνικά. Περί ιππικής, Ιππαρχικός, Κυνηγετικός.

3) Ιστορικά. Κύρου Ανάβασις, Ελληνικά, Αγησίλαος.

Ανάμεσα στα έργα του Ξενοφώντα αποδίδεται και η Αθηναίων Πολιτεία, αλλά δεν υπάρχει ομοφωνία των κριτικών για τη γνησιότητά της.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ (περ. 460 -397 π.Χ.)

Ο Θουκυδίδης ήταν αρχαίος Έλληνας ιστορικός, παγκοσμίως γνωστός για τη συγγραφή της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου. Πρόκειται για ένα κλασικό ιστορικό έργο, το πρώτο στο είδος του, που αφηγείται τα γεγονότα του πολέμου μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης (Πελοποννησιακός Πόλεμος, 431 - 404 π.Χ.).

ΠΛΑΤΩΝ (427 π.Χ. - 347 π.Χ.)

Ο Πλάτων ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος από την Αθήνα, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη. Το έργο του με τη μορφή φιλοσοφικών διαλόγων έχει σωθεί ολόκληρο (του αποδίδονται ακόμα και μερικά νόθα έργα) και άσκησε τεράστια επιρροή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και γενικότερα στη δυτική φιλοσοφική παράδοση μέχρι τις ημέρες μας.

(α) Περίοδος νεότητας (400 π.Χ. - 387 π.Χ.). Σ΄ αυτήν ανήκουν οι διάλογοι:

Απολογία: πλατωνική εκδοχή της απολογίας του Σωκράτη στο δικαστήριο, Κρίτων: θέμα το δίκαιο και η αδικία, Χαρμίδης: αναπτύσσεται η έννοια της σωφροσύνης, Πρωταγόρας: για το αν μπορεί να διδαχτεί η αρετή, Λάχης, Ευθύφρων, Ιππίας Μείζων, Ιππίας Ελάσσων, Ίων, Λύσις.

(β) Περίοδος ωριμότητας (386 π.Χ. - 367 π.Χ.). Σ' αυτήν ανήκουν οι διάλογοι:

Μενέξενος: στο μεγαλύτερο μέρος του ένας επιτάφιος λόγος, Κρατύλος: συζητούνται γλωσσολογικά ζητήματα, Φαίδων: περιγράφονται οι τελευταίες στιγμές του Σωκράτη και θέμα του είανι η αθανασία της ψυχής,  Πολιτεία: εκτεταμένη περιγραφή μίας ιδανικής πολιτείας, Συμπόσιον: για την φύση του έρωτα, Θεαίτητος: η γνώση και τα είδη της  Ευθύδημος, Φαίδρος: εξετάζεται η ρητορική, ο αληθινός έρωτας και η ψυχή του ανθρώπου,  Γοργίας: εξετάζεται η σχέση ρητορικής και δικαιοσύνης, Μένων, Παρμενίδης.

 (γ) Περίοδος γήρατος (366 π.Χ. - 348 π.Χ.). Περιλαμβάνονται οι διάλογοι:

Τίμαιος: για την δημιουργία του κόσμου, Κριτίας: ένας ημιτελής διάλογος με αναφορές στην Ατλαντίδα, Νόμοι: διάλογος σε 12 βιβλία όπου ο Πλάτωνας επανέρχεται στο ζήτημα των ορθών νόμων για μία πολιτεία, Έβδομη επιστολή: με αυτοβιογραφικές πληροφορίες για τη δράση του στη Σικελία, Σοφιστής, Πολιτικός, Φίληβος.

ΛΥΣΙΑΣ (περ. 445-380 π.Χ.)

Ο Λυσίας υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ρήτορες της αρχαιότητας. Έγραψε πάνω από 230 δικανικούς λόγους, από τους οποίους ακέραιοι έχουν σωθεί μόλις 34, ενώ από άλλους έχουν σωθεί αποσπάσματα. Από τους λόγους αυτούς οι περισσότεροι είναι δικανικοί (εκφωνήθηκαν στα δικαστήρια) και οι υπόλοιποι συμβουλευτικοί (εκφωνήθηκαν στη Βουλή και την Εκκλησία του Δήμου) και επιδεικτικοί (εκφωνήθηκαν στις γιορτές). Από τους σωζόμενους λόγους ένας μόνο είναι συμβουλευτικός, ο Περί της Πολιτείας και δύο επιδεικτικοί : ο Επιτάφιος και ο Ολυμπιακός. Οι υπόλοιποι με εξαίρεση τον Ερωτικό, ο οποίος έφθασε σε μας μέσω του Πλάτωνα και εμπεριέχεται στο έργο του Φαίδρος, είναι δικανικοί, κατηγορικοί ή απολογητικοί και αναφέρονται σε ποικίλες υποθέσεις δημόσιες ή ιδιωτικές. Οι κυριότερoι: Κατά Ερατοσθένους, Υπέρ Αδυνάτου, Επιτάφιος, Κατά Διογείτονος κ.α. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από την απλότητα και τη λιτότητα του λόγου του και αναφέρονται στην πολιτική κατάσταση και τα ήθη της εποχής του.

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ (436 π.Χ-338 π.Χ.)

Ο Ισοκράτης έζησε και έγραψε στο ίδιο πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο του Πελοποννησιακού πολέμου και την μεταβατική περίοδο από τον αποκαλούμενο χρυσό αιώνα στην περίοδο παρακμής της αθηναϊκής πόλης-κράτους. Το ύφος του Ισοκράτη έχει την καθαρότητα και την ενάργεια του ύφους του Λυσία, αλλά όχι και τη συντομία, τη φυσικότητα και την απλότητα του ύφους εκείνου. Ο λόγος του πολλές φορές καταντά ψυχρός, μονότονος και επιτηδευμένος.

Έργα: Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα, Νικόκλης ή Κύπριοι, Πανηγυρικός, Φίλιππος, Αρχίδαμος, Αρεοπαγιτικός, Περί ειρήνης, Ευαγόρας, Βούσιρις, Παναθηναϊκός, Κατά των σοφιστών, Πλαταϊκός, Περί αντιδόσεως, Περί του ζεύγους, Τραπεζιτικός, Παραγραφή προς Καλλίμαχον, Αιγινητικός, Κατά Λοχίτου, Προς Ευθύνουν αμάρτυρος.

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ (384-322 π.Χ.)

Ο Δημοσθένης ήταν ρήτορας  που αναδείχθηκε πολιτικός και στρατηγός της αρχαίας Αθήνας. Θεωρείται ο περιφημότερος ρήτορας της αρχαιότητας και όλων των εποχών, μαθητής του Ισοκράτη και του Ισαίου. Τη μεγάλη δόξα του δεν την οφείλει στους δικανικούς του λόγους, αλλά στους συμβουλευτικούς, τους οποίους από το 355 π.Χ. και έπειτα εκφώνησε σε διάφορες περιστάσεις, και ιδιαίτερα στους λόγους του εναντίον του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου του Β΄ και της επεκτατικής του πολιτικής.

Κυριώτερα έργα του: Κατά Ανδροτίωνος, Περί ατελείας προς Λεπτίνην, Κατά Τιμοκράτους, Κατ' Άριστοκράτους. (Και οι τέσσερις αυτοί λόγοι είχαν σκοπό την πάταξη της διαφθοράς που ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας).

«Περί του στεφάνου». Υπεράσπισε όλο τον πολιτικό του βίο ως συνήγορος του Κτησιφώντα.  «Υπέρ των Μεγαλοπολιτών». Γράφηκε το 352 και σε αυτόν γίνεται μια ιστορική αναδρομή και υποδεικνύεται η εξωτερική πολιτική που πρέπει να ακολουθήσουν οι Αθηναίοι στις σχέσεις τους με τη Σπάρτη και τις Θήβες. «Υπέρ Ροδίων». Σε αυτόν ο Δημοσθένης συνιστά να ενισχύσουν οι Αθηναίοι τους εκ Ρόδου δημοκρατικούς, που έφυγαν από την πατρίδα τους επειδή ο Μαύσωλος υποδούλωσε την πόλη στους ολιγαρχικούς. Με το λόγο του αυτό ο Δημοσθένης αποδεικνύεται ένθερμος υποστηρικτής των δημοκρατικών θεσμών.

Οι «Φιλιππικοί» του. Οι τέσσερις φιλιππικοί λόγοι του Δημοσθένη απαγγέλθηκαν με προφανή σκοπό να συναγείρουν τους Έλληνες εναντίον του Φιλίππου.

Οι «Ολυνθιακοί». Ο Δημοσθένης δεν εισακούεται και ο Φίλιππος βαδίζει ακάθεκτος στην πραγματοποίηση των σχεδίων του. Το 349 ο Φίλιππος κηρύττει τον πόλεμο κατά των Ολυνθίων. Ο Δημοσθένης  υπέδειξε στους Αθηναίους τι έπρεπε να κάνουν. 

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ (390 – 324 π.Χ.)

Διακρίθηκε περισσότερο ως άρχοντας και λιγότερο ως ρήτορας. Γνωρίζει τους κανόνες της ρητορικής τέχνης, αλλά δεν τους εφαρμόζει, γιατί ο σκοπός του δεν είναι να ευχαριστήσει τους ακροατές του, αλλά κυρίως να τους διδάξει.Σώθηκε μέχρι σήμερα μόνο ένας λόγος του, ο Κατά Λεωκράτους, τον οποίο εκφώνησε ο ίδιος στο δικαστήριο, και ασήμαντα αποσπάσματα από μερικούς άλλους. Ο Λεωκράτης, ένας πλούσιος αθηναίος πολίτης, εγκατέλειψε την Αθήνα το 338 π.Χ. μετά την ήττα των Αθηναίων στη Χαιρώνεια. Ο Λυκούργος τον κατηγόρησε για έσχατη προδοσία, στηριζόμενος περισσότερο στη γενικότερη αντίληψη για την ορθή συμπεριφορά και τα καθήκοντα ενός πολίτη και λιγότερο σε συγκεκριμένες κατηγορίες και σχετικούς νόμους. Ο Λεωκράτης αθωώθηκε με διαφορά μόνο μίας ψήφου. 

ΑΙΣΧΙΝΗΣ (390 – 314 π.Χ.)

Ρήτορας αθηναίος στην καταγωγή. Αν και αρχικά υπήρξε ενάντιος του Φιλίππου, εντάχθηκε τελικά στη φιλειρηνική παράταξη, κύριος εκπρόσωπος της οποίας υπήρξε ο Ισοκράτης, και πήρε το μέρος του Μακεδόνα, στρεφόμενος με μένος εναντίον του Δημοσθένη. Οι λόγοι του Αισχύνη έχουν συντεθεί με αρκετή τέχνη,  έχουν αρκετή δύναμη στη διήγηση, όμως δεν συγκινούν, γιατί τους λείπει το πάθος και η αλήθεια.

Έργα του: Κατά Τιμάρχου, Περί της Παραπρεσβείας, Κατά Κτησιφώντος, Επιστολαί.

ΥΠΕΡΕΙΔΗΣ (390-322 π.Χ.)

Ο Υπερείδης, μαζί με το Λυσία, θεωρούνται πρότυπα του αττικισμού. Οι λόγοι του έχουν άνεση, κομψότητα, αφέλεια και μια δροσερότητα που δεν την βρίσκουμε σε κανέναν άλλο ρήτορα. Από το 360 π.Χ. αναμείχθηκε με την πολιτική και, μερικά χρόνια αργότερα, ήταν ένας από τους αρχηγούς του αντιμακεδονικού κόμματος.

Έργα του: Κατά Αθηνογένους, Υπέρ Ευξενίππου, Υπέρ Λυκόφρονος, Κατά Δημοσθένους, Κατά Φιλιππίδου, Επιτάφιος.

ΙΣΑΙΟΣ (420-350 π.Χ.)

Ο Ισαίος ήταν αρχαίος Έλληνας ρήτορας με καταγωγή από τη Χαλκίδα. Έζησε στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Υπήρξε μαθητής του Ισοκράτη από τον οποίο επηρεάστηκε το ύφος του. Έγραψε δικανικούς λόγους και ίδρυσε σχολή ρητορικής στην Αθήνα. Του αποδίδονται περί τους 64 λόγους, από τους οποίους όμως μόνο οι 50 θεωρούνται γνήσιοι. Στις μέρες μας διασώζονται μόλις 11. Όλοι αναφέρονται σε κληρονομικά ζητήματα και είναι πολύ σπουδαίοι για τη μελέτη του αττικού κληρονομικού δικαίου.

ΑΝΔΟΚΙΔΗΣ (440-380 π.Χ.)

Αρχαίος Έλληνας ρήτορας. Οι λόγοι του χαρακτηρίζονται από απλότητα ύφους και πειστικότητα. Αποτελούν  πηγή πληροφοριών για την πολιτική ζωή της Αθήνας της εποχής, αλλά τους λείπει η καλλιτεχνική δεινότητα και το δεξιοτεχνικό ύφος άλλων γνωστών ρητόρων της εποχής του.

• Περί των μυστηρίων, η άμυνά του στην κατηγορία προσβολής των μυστηρίων,
• Περί της εαυτού καθόδου, η έκκλησή του για την απώλεια των δικαιωμάτων του πολίτου,
• Περί της προς Λακεδαιμονίους ειρήνης, η διπλωματική αποστολή στη Σπάρτη,
•  Κατά Αλκιβιάδου.

ΑΝΤΙΦΩΝ (480-411 π.Χ.)

Ο Αντιφών (480 π.Χ. - 411 π.Χ.) ήταν αρχαίος Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας και ο παλαιότερος από τους αττικούς ρήτορες. Από το έργο του έχουμε τρεις δικανικούς λόγους: Περί του Ηρώδου φόνου, Περί του χορευτού, Κατηγορία φαρμακείας κατά της μητρυιάς, και ένα είδος εγχειριδίου ρητορικών ασκήσεων, τις λεγόμενες Τετραλογίες.

Yπόδειγμα διδασκαλίας αγνώστου κειμένου

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ, 169-170

Α΄  Ένταξη του θέματος στο νοηματικό πλαίσιο του έργου από το οποίο προέρχεται.

Ο Κτησιφώντας, ένας Αθηναίος πολιτικός, προτείνει (337 π.Χ.) να στεφανωθεί ο Δημοσθένης με χρυσό στεφάνι στο θέατρο του Διονύσου για τις υπηρεσίες που πρόσφερε στην πόλη. Και ο Αισχίνης, πολιτικός αντίπαλος του Δημοσθένη, μηνύει τον Κτησιφώντα για πρόταση παράνομου ψηφίσματος ―"γραφὴ παρανόμων". Οι δύο πολιτικοί αντίπαλοι εμπλέκονται σε δικαστικό αγώνα, στον οποίο Ο Δημοσθένης με τον λόγο του Περὶ τοῦ στεφάνου υποστηρίζει τη δική του πολιτική και ταυτόχρονα κατακρίνει τη φιλιππίζουσα πολιτική του αντιπάλου του. Το θέμα μας αναφέρεται σε μια από τις συνέπειες που είχαν για την Αθήνα οι πολιτικές δραστηριότητες του Αισχίνη.

            Β΄  Ανάγνωση του κειμένου.

ἑσπέρα μὲν γὰρ ἦν, ἧκε δ' ἀγγέλλων τις ὡς τοὺς πρυτάνεις ὡς Ἐλάτεια κατείληπται. καὶ μετὰ ταῦθ' οἱ μὲν εὐθὺς ἐξαναστάντες μεταξὺ δειπνοῦντες τούς τ' ἐκ τῶν σκηνῶν τῶν κατὰ τὴν ἀγορὰν ἐξεῖργον καὶ τὰ γέρρ' ἐνεπίμπρασαν, οἱ δὲ τοὺς στρατηγοὺς μετεπέμποντο καὶ τὸν σαλπικτὴν ἐκάλουν· καὶ θορύβου πλήρης ἦν ἡ πόλις. τῇ δ' ὑστεραίᾳ, ἅμα τῇ ἡμέρᾳ, οἱ μὲν πρυτάνεις τὴν βουλὴν ἐκάλουν εἰς τὸ βουλευτήριον, ὑμεῖς δ' εἰς τὴν ἐκκλησίαν ἐπορεύεσθε, καὶ πρὶν ἐκείνην χρηματίσαι καὶ προβουλεῦσαι πᾶς ὁ δῆμος ἄνω καθῆτο. καὶ μετὰ ταῦτα ὡς ἦλθεν ἡ βουλὴ καὶ ἀπήγγειλαν οἱ πρυτάνεις τὰ προσηγγελμέν' ἑαυτοῖς καὶ τὸν ἥκοντα παρήγαγον κἀκεῖνος εἶπεν, ἠρώτα μὲν ὁ κῆρυξ "τίς ἀγορεύειν βούλεται" παρῄει δ' οὐδείς. πολλάκις δὲ τοῦ κήρυκος ἐρωτῶντος οὐδὲν μᾶλλον ἀνίστατ' οὐδείς, ἁπάντων μὲν τῶν στρατηγῶν παρόντων, ἁπάντων δὲ τῶν ρητόρων, καλούσης δὲ [τῆς κοινῆς] τῆς πατρίδος [φωνῆς] τὸν ἐροῦνθ' ὑπὲρ σωτηρίας· ἣν γὰρ ὁ κῆρυξ κατὰ τοὺς νόμους φωνὴν ἀφίησι, ταύτην κοινὴν τῆς πατρίδος δίκαιον ἡγεῖσθαι.

Γ΄  Θεματικός πυρήνας

Ο πανικός που δημιούργησε στην Αθήνα η είδηση ότι η Ελάτεια είχε καταληφθεί από το Φίλιππο.

Δ΄  Επεξεργασία

ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

            α.  Άγνωστες λέξεις: γέρρον, τό = στενόμακρη ασπίδα καλυμμένη με δέρμα ακατέργαστο, το πλεχτό σώμα της άμαξας, τὰ γέρρα = ύλη (ίσως βέργες λυγαριάς) που κάλυπτε τις πλευρές τις πλευρές και τη σκεπή των παραπηγμάτων της αθηναϊκής αγοράς. Ἐξεῖργον (ἐξείργω) = έδιωξαν, απομάκρυναν. Ἐνεπίμπρασαν (γ΄ πληθ. παρατ.) = έκαψαν. Μετεπέμποντο = έστειλαν και φώναξαν. Κἀκεῖνος = και εκείνος (κράση). Ἀφίημι φωνήν (προσφιλής περίφραση στο Δημοσθένη) = μιλάω, υψώνω φωνή.

β.  Λέξεις του κειμένου που σώζονται και στη νεοελληνική με διαφοροποιημένη έννοια: Ἀγορά, ἡ (ἀγείρω) = συγκέντρωση, τόπος συνέλευσης (πρβλ. ρωμ. FORUM), τόπος όπου γίνονται αγοραπωλησίες (όπως και σήμερα), τα πράγματα που πουλιούνται στην αγορά (πρβλ. ἀγορὰν παρέχω). Ἐκκλησία, ἡ (ἔκκλητος) = συνέλευση των πολιτών (που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα). Δῆμος, ὁ = ο λαός, οι απλοί πολίτες σε αντίθεση με τους άρχοντες. Κοινή (φωνή), ἡ = η πολιτική φωνή, η φωνή του πολιτικού σώματος.

γ.  Τεχνικοί όροι: Πρυτάνεις, οἱ = οι 50 βουλευτές κάθε μιας από τις δέκα φυλές της Αθήνας που εκπροσωπούσαν την πόλη για ένα (σεληνιακό) μήνα και διεύθυναν τις εργασίες της βουλής και της Εκκλησίας του Δήμου· έμεναν και εργάζονταν στο "θόλον" και σιτίζονταν μαζί με τους "ἀεισίτους" στο πρυτανείο με έξοδα του δημοσίου (πρβλ. Πλατ., Απολ. Σωκρ. 36D"ἐν πρυτανείῳ σιτεῖσθαι"). Στρατηγοί, οἱ = 10 άρχοντες που εκλέγονταν με ψηφοφορία κάθε χρόνο, για να διοικούν το στρατό και να χειρίζονται τις στρατιωτικές υποθέσεις της πόλης. Χρηματίζω = συσκέπτομαι, συζητώ, ακούω και δίνω γνώμη, (γενικά) διεξάγω υποθέσεις. Προβουλεύω = κρίνω και αποφασίζω προκαταρκτικά (πρβλ. προβούλευμα = προκαταρκτική γνώμη, απόφαση, διάταξη (ή σχέδιο) νόμου της βουλής των 500). Πρὶν ἐκείνην (ενν. τὴν βουλήν) χρηματίσαι καὶ προβουλεῦσαι = προτού ακόμα η βουλή συσκεφτεί κι ετοιμάσει την πρότασή της (το θέμα της ημερήσιας διάταξης). Παρέρχομαι = ανεβαίνω στο βήμα για να μιλήσω.

Άλλοι τεχνικοί όροι - φράσεις που απαντούν στο συμβουλευτικό (κύρια)λόγο:

Ἐπιψηφίζω = θέτω (το ζήτημα) σε ψηφοφορία.

Ἐπιχειροτονῶ = εγκρίνω με ψήφο, επικυρώνω.

Χειροτονῶ

Ψῆφον φέρω

Ψῆφον τίθεμαι = ψηφίζω

Ψηφίζομαι

ἐκκλησίαν συνάγω

ἐκκλησίαν συλλέγω

ἐκκλησίαν ποιῶ = καλώ, κάνω συνέλευση

ἐκκλησίαν ἁθροίζω

ἐκκλησία γίγνεται

ἐκκλησία καθίσταται = γίνεται συνέλευση

ἐκκλησίαν διαλύω

ἐκκλησίαν ἀνίστημι = διαλύω συνέλευση

ἐκκλησία κυρία = τακτική συνέλευση

ἐκκλησία σύγκλητος = έκτακτη συνέλευση

τίς ἀγορεύειν βούλεται = φράση στερεότυπη για το άνοιγμα της συζήτησης στην εκκλησία. Ο πλήρης σολωνικός τυπος ήταν: "τίς ἀγορεύειν βούλεται τῶν ὑπὲρ πεντήκοντα ἔτη γεγονότων καὶ πάλιν ἐν μέρει τῶν ἄλλων Ἀθηναίων" (πρβλ. Αισχ., Κατά Κτησ. 2 & 4).

δ.  Στερεότυπες φράσεις λίγο ―πολύ κοινές στα διάφορα είδη του αττικού πεζού λόγου: Τῇ ὑστεραίᾳ (ενν. ἡμέρᾳ) = την άλλη (επόμενη) μέρα. Ἅμα τῇ ἡμέρᾳ = πρωί.

Άλλες λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν τις διάφορες υποδιαιρέσεις του εικοσιτετραώρου: Ἕως (ιων. ἠώς) = αυγή (αλλά και ανατολή ως σημείο του ορίζοντα, πρβλ. πρὸς ἕω). Πρῴ = πρωί, ενωρίς (αντ. ὀψέ). Ὄρθρος = ο χρόνος πριν από την αυγή (πρβλ. περίορθρος· ακόμα ως εκκλ. ορολογία: η ακολουθία του όρθρου). Μεσημβρία. Δείλη. Ἑσπέρα. Ἅμα τῇ ἕῳ = το γλυκοχάραμα, η αυγή. Περὶ λύχνων ἁφάς = όταν ανάβουν το λυχνάρι. Μέση νύξ. Περὶ πρῶτον ὕπνον (στα στρατόπεδα), κτλ.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

α. Γραμματικοί τύποι

Κατείληπται (παρακ. του ρ. καταλαμβάνομαι): η οριστική αντί της ευκτικής (ὡς κατειλημμένα εἴη) ορθώνει το λόγο και τον κάνει ζωηρό και άμεσο.

Ἐξεῖργον... ἐνεπίμπρασαν (παρατατικοί αντίστοιχα των ρημάτων ἐξείργω και ἐμπίμπρημι). Σκόπιμη η χρήση του παρατατικού: η πράξη που δηλώνουν τα ρήματα επαναλαμβάνεται στο παρελθόν. Έτσι φαίνεται καθαρά η ταραχή και η αγωνία των πρυτάνεων. Ὡς: στο κείμενο εμφανίζεται με τρεις σημασίες: καταχρ. προθ. (ὡς + αιτ. προσώπου), ειδικός σύνδεσμος, χρονικός σύνδεσμος (για τις ποικίλες σημασίες του ὡς βλ. Αρχαία Ελληνικά Α΄ Λυκείου, σ. 245). Ἑαυτοῖς: αυτοπαθής αντων. γ΄ προσώπου δοτ. πλ. (αντίστ. α΄ και β΄ προσώπου: ἡμῖν αὐτοῖς, ὑμῖν αὐτοῖς).

Τὰ προσηγγελμέν(α) (μετ. παθ. παρακ. του προσαγγέλλομαι). Εδώ έχει σημασία ουσ.  = η είδηση· το ίδιο και παρακάτω τὸν ἐροῦνθ(α) (μετ. μελλ. του λέγω) = τον άνθρωπο που θα μιλούσε (θα αγόρευε). Ἄνω = στην Πνύκα. Καθῆτο: αναύξ. παρατ. του κάθομαι, γ΄ ενικό πρόσωπο. Ἄνω καθῆτο: είχε πάρει τη θέση στην Πνύκα.

Σημείωση: Αν ο χρόνος διδασκαλίας το επιτρέπει, μπορεί ο καθηγητής να ζητήσει από τους μαθητές τύπους των ρημάτων: ἥκω, ἐξανίσταμαι, ἐμπίμπρημι, ἐρωτῶ, λέγω και την κλίση της αυτοπ. αντωνυμίας.

β.  Συντακτικές σχέσεις

Ἧκε δ' ἀγγέλων τις... ὡς Ἐ. κατείληπται. Το ρ. της ειδ. προτ. κανονικά έπρεπε σε ευκτ. του πλ. λόγου: ὡς κατειλημμένη εἴη (βλ. παραπάνω α). Εὐθὺς ἐξαναστάντες μεταξὺ δειπνοῦντες: χρον. μετοχές· η δεύτερη προσδιορίζει την πρώτη· τα χρον. επιρρ. εὐθύς και μεταξύ κάνουν σαφέστερη τη σημασία τους. Πρίν...χρηματίσαι καὶ προβουλεῦσαι: για τη σύνταξη του πρίν βλ. Συντακτικό, Α. Β. Μουμτζάκη σ. 157, 158. Τὰ προσηγγελμένα ἑαυτοῖς: ἃ ὁ κῆρυξ προσήγγελκεν αὐτοῖς (τοῖς πρυτάνεσι) = την είδηση που τους έφερε ο κήρυκας. Παρατήρησε το πολυσύνδετο καί... καί... καί... καί... πόση αμεσότητα δίνει στο λόγο. Οὐδὲν μᾶλλον: επιρρ. προσδιορισμός στο ἀνίστατ' (= καθόλου περισσότερο). Ἥν... ταύτην: συσχετικές αντωνυμίες· στη μετάφραση θα παραλειφθεί η δεύτερη. Τέτοια σύνταξη χαρίζει στην περίοδο ρυθμό και ύφος.

γ.  Ανάλυση σύνθετης περιόδου

"Πολλάκις δέ... ἡγεῖσθαι": Δομικά στοιχεία της περιόδου: Οι τρεις εναντ. μετ. (ἐρωτῶντος, παρόντων, καλούσης) που χωρίς να σχετίζονται μεταξύ τους στηρίζονται σε ένα κύριο ρήμα (ἀνίστατ' [ο]) το οποίο προσδιορίζεται και από ένα επιρρ. προσδ. (οὐδὲν μᾶλλον), ο επιρρ. προσδ. "πολλάκις" και ο κατηγ. "ἁπάντων" που επιτείνουν την έννοια των μετοχών "ἐρωτῶντος" και "παρόντων", η αντιθετική σύνδεση "μέν... δέ... δέ" που δένει σφιχτά τις μετοχικές προτάσεις μεταξύ τους, το ρητορικό σχήμα της επαναφοράς "ἁπάντων μέν..., ἁπάντων δέ...", η αντιστροφή της θέσης της μετοχής στην τρίτη πρόταση (οι δύο πρώτες έχουν τη μετοχή στο τέλος ―της δεύτερης η μετ. εννοείται― η τρίτη την έχει στην αρχή), η προσωποποίηση "καλούσης τῆς πατρίδος", το υπερβατόν "ἥν... φωνήν", η περίφραση "φωνὴν ἀφίησι", τα συσχετικά "ἥν..., ταύτην". Όλα αυτά τα στοιχεία με την οργανική σύνδεσή τους δεν σφιχτοδένουν μόνο την περίοδο, αλλά της προσθέτουν και ρυθμό και συγκρατημένη μεγαλοπρέπεια μέσα από την οποία προβάλλει σ’ όλη την έντασή της η ατμόσφαιρα (το πάγωμα) που δημιούργησε στην Αθήνα η είδηση του αγγελιοφόρου.

δ.  Απλοποίηση συντ. πλοκής

- "εὐθὺς ἐξαναστάντες... ἐξεῖργον... ἐνεπίμπρασαν": σηκώθηκαν αμέσως… άρχισαν να διώχνουν… και να καίνε…

- "καὶ μετὰ ταῦτα... δ' οὐδείς": Κατόπιν έφτασε η βουλή, ανακοίνωσαν οι πρυτάνεις την είδηση που πήραν και παρουσίασαν στη συνέλευση τον αγγελιοφόρο. Μόλις εκείνος τέλειωσε την αφήγησή του, ρώτησε ο κήρυκας: "ποιος θέλει να πάρει το λόγο;" δεν ανέβηκε κανένας στο βήμα.

Η σύνθετη περίοδος του αρχαίου κειμένου στη μετάφραση αναλύθηκε σε τρεις.

Ακόμα παραλείφθηκαν λέξεις (καὶ μετὰ ταῦτα, μέν - δέ) και προστέθηκαν άλλες (στο βήμα, τέλειωσε τη διήγησή του, στη συνέλευση κτλ.).

Ε.  Τελευταίο στάδιο

Μεταφράζεται ολόκληρο το θέμα, γίνονται οι αναγκαίες διορθώσεις, συμπληρώσεις και επαναλαμβάνεται η μετάφραση από τον καθηγητή. Η διδασκαλία κλείνει με ερωτήσεις-ασκήσεις όπως οι παρακάτω:

1.         Το κείμενο αποτελεί παράδειγμα παραστατικής αφήγησης "διατυπώσεως" που επαινέθηκε πολύ από τους αλεξανδρινούς και ρητοροδιδάσκαλους. Μπορείτε να βρείτε μερικά από τα εκφραστικά στοιχεία που δικαιολογούν τον έπαινο;

2.         Ποια ορολογία χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Αθηναίοι για τη σύγκληση και λειτουργία της Βουλής και της εκκλησίας;

Σημείωση 1.  Η επεξεργασία του θέματος πρέπει να γίνεται κατά περιόδους ταυτόχρονα και στα δύο επίπεδα.

Σημείωση 2.  Σε όλη τη μεταφραστική διαδικασία οι εκφραστικές δυνατότητες της νεοελληνικής (δημοτικής) πρέπει να αποτελούν σταθερό σημείο αναφοράς.

Σημείωση 3.  Οι ασκήσεις που θα δίνονται στους μαθητές να είναι λίγες και καλοστημένες και να διορθώνονται από τον καθηγητή. 

Σύνολο χρόνου διδασκαλίας 90΄.