Ασπασία η εταίρα

Ασπασία και ρητορική

Αναφορά Πλούταρχου

O  Πλούταρχος στον βίο του Περικλή (24.3) λέει ότι ο Αθη­ναίος πολιτικός την εκτιμούσε ιδιαίτερα για το πολιτικό της κριτήριο και ότι ο Σωκράτης έφερνε τους μαθητές του για να την ακούσουν. Ο Πλούταρχος έγραψε πολλά και ποικίλα συγγράμματα. Ολόκληρο το συγγραφικό του έργο χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στα "Ηθικά" και στους "Βίους".

ΣΧΕΣΗ ΑΣΠΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΚΛΗ

Ο Περικλής την ερωτεύτηκε για το σύνολο της προσωπικότητας της, τόσο για την ομορφιά της όσο και για τα πνευματικά της χαρίσματα. Γι΄ αυτό το 445 χώρισε τη γυναίκα του, που ήταν και συγγενής του, με την οποία είχε αποκτήσει δύο γιους, τον Ξάνθιππο και τον Πάραλο, και με τη θέληση της την πάντρεψε με έναν άλλο άνδρα. Από εκεί και πέρα έζησε με την Ασπασία ως τον θάνατο του.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : Φαίνεται όμως ό­τι η εκτίμηση του Περικλή προς την Ασπασία είχε ε­ρωτικά ελατήρια. Γιατί, είχε σύζυγο με ανάλογη ευ­γενική καταγωγή, παντρεμένη σε πρώτο γάμο με τον Ιππόνικο, από τον οποίο γέννησε τον Καλλία τον πλούσιο· ύστερα απόκτησε με τον Περικλή τον Ξάν­θιππο και τον Πάραλο. Και επειδή αργότερα η συμβίωση τους ήταν προβληματική, τη χώρισε συναι­νετικά και την πάντρεψε με άλλον, κι ο ίδιος πήρε την Ασπασία που την ερωτεύτηκε σφοδρά. 

Πλουτάρχου, Περικλής, παρ.5

Την αγαπούσε τόσο πολύ, γράφουν ο Αντισθένης και ο Αισχίνης ο Σωκρατικός, ώστε όταν έβγαινε από το σπίτι για να πάει στην αγορά, που ήταν ο χώρος πο­λιτικής δράσης, και όταν επέστρεφε, τη φιλούσε. Η αναφορά αυτή, που τόσο εντυπωσίασε τους αρχαίους συγγραφείς, είναι ένα δείγμα της τρυφερότητας του ερωτικού τους δεσμού.

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ

Με τον Περικλή απέκτησε ένα γιο, ο οποίος, σύμφωνα με τον νόμο περί ιθαγενείας που ο ίδιος ο Περικλής θέσπισε το 451, δεν μπορούσε να γίνει Αθηναίος πολίτης, αφού η μητέρα του δεν ήταν αστή, δηλαδή Αθηναία. Με τον νόμο αυτό ο Περικλής από τη μια κατέστησε ακόμη πιο επίζηλο τον τίτλο του Αθηναίου πολίτη, αφού και οι δύο γονείς θα έπρεπε να είναι Αθηναίοι, και από την άλλη αναβάθμισε τη θέση της Αθηναίας, αφού από αυτήν ανανεωνόταν το πολιτικό σώμα. Στην πε­ρίοδο όμως του μεγάλου λοιμού που έπληξε την Αθήνα κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου πολλά δεινά βρήκαν τον Περικλή. O Περικλής έχασε την αδελφή του, τους περισσότερους συγγενείς και φίλους του, και τέλος και τους δυο γνήσιους γιους του, πρώτα τον Ξάνθιππο και μετά τον Πάραλο. Άντεξε με καρτερικότητα όλα αυτά τα χτυπήματα της μοίρας και ποτέ κανείς: δεν τον είδε να κλαίει και να ολοφύρεται κατά την ταφή των οικείων του. Όταν όμως πέθανε και ο Πάραλος, ο Ολύμπιος κάμφθηκε και. παρόλο που προσπάθησε να συγκρατηθεί, τελικά, την ώρα που απέθετε ένα στεφάνι πάνω στον νεκρό γιο του, ξέσπασε σε λυγμούς και έχυσε άφθονα δάκρυα, πράγμα που δεν είχε κάνει ποτέ σε όλη του τη ζωή ως τότε.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : Πέθανε κι ο Ξάνθιππος χτυπημένος από το λοιμό. Έχασε και την αδελφή του την ίδια εποχή ο Περικλής και τους περισσότερους από τους συγγενείς και φίλους του, που του ήταν πολύτιμοι σύμβουλοι στην άσκηση της εξουσίας. Όμως δεν απελπίστηκε κι ούτε λόγω των συμφορών πρόδωσε το υψηλό του φρόνημα και το ψυχικό του μεγαλείο, κι ούτε τον είδε κανείς να κλαίει ή να συνοδεύει στην κηδεία ή να παρίσταται στην ταφή κάποιου από τους δικούς του, μέχρι που έχασε το τελευταίο από τα γνήσια τέκνα του, τον Πάραλο. Συγκλονισμένος από το χαμό του, προσπάθησε να παραμείνει ψύχραιμος και να διαφυλάξει τη μεγαλοσύνη της ψυχής του, καταθέτοντας όμως το στεφάνι στη σορό του λύγισε από τον πόνο στη θέα του, ώστε να ξεσπάσει σε κλάμα και να χύσει δάκρυα πολλά, κάτι που ποτέ ως τότε δεν είχε κάνει στη ζωή του.

Πλουτάρχου, Περικλής, παρ. 8

Ο Περικλής παρέμενε κλεισμένος στο σπίτι του, βυθισμένος στη θλίψη και στο πένθος του. Οι Αθηναίοι όμως τον αποζητούσαν για να ηγηθεί ξανά του πολέμου, γιατί κανένας από τους άλλους στρατηγούς και πολιτι­κούς δεν διέθετε το κύρος και τις ικανότητες του. Δέχτηκε να ξαναγίνει στρατηγός και πρότεινε να καταργηθεί ο νόμος που ο ίδιος είχε ψηφί­σει παλαιότερα για τα μη γνήσια τέκνα, ώστε να μη χαθεί ολότελα το όνομα και το γένος του από έλλειψη διαδοχής. Οι Αθηναίοι ψήφισαν τη νέα του πρόταση, από λύπηση, λέει ο Πλούταρχος, επειδή θεώρησαν ότι αρκετά τιμωρήθηκε από τους θεούς, και του έδωσαν την άδεια να εγγράψει τον νόθο γιο του από την Ασπασία στο μητρώο των πολιτών και να του δώσει το όνομα του. Ο Περικλής ο νεότερος έγινε αργότερα στρατηγός και πήρε μέρος στην κρίσιμη ναυμαχία των Αργινουσών, όπου οι Αθηναίοι το 406 νίκησαν τους Σπαρτιάτες. Επειδή όμως, λόγω της σφοδρής θαλασσοταραχής, δεν μπόρεσαν να περισυλλέξουν τους ναυαγούς και τους νεκρούς, οι Αθηναίοι μήνυσαν τους έξι στρατηγούς που είχαν επιστρέψει νικητές, τους καταδίκασαν σε θάνατο και τελικά τους εκτέλεσαν. Μεταξύ αυτών ήταν και ο γιος του Περικλή και της Ασπασίας που βρήκε έτσι τραγικό τέλος.

ΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ  

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ & ΔΙΑΚΩΜΩΔΗΣΗ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ

από τους κωμικούς ποιητές

Οι κωμικοί ποι­ητές αποκαλούσαν την Ασπασία Ομφάλη και νέα Δηιάνειρα, για να δείξουν ότι τάχα έβαλε τον Περικλή, όπως θα λέγαμε σήμερα, μέσα στη φούστα της, αφού κατά τον μύθο η Ομφάλη (μυθική βασίλισσα των Λυδών) έντυσε με γυναικεία ρούχα τον Ηρακλή, ενώ η Δηιάνειρα στάθηκε η αιτία του θανάτου του. Ο Εύπολις την αποκάλεσε τύραννον, για να δείξει ότι αυτή κυβερνούσε, και διακωμώδησε τον Περικλή για τον νόθο γιο του — ότι ήταν γέννη­μα πόρνης. Ο Κρατίνος, εκτός από Ομφάλη, την αποκάλεσε και Ήρα, πιθανόν, όπως λέει ο σχολιαστής, επειδή ο Περικλής Όλυμπιος προσηγορεύετο, και προχωρώντας ακόμη πιο πολύ την αποκάλεσε αναί­σχυντη και ακόλαστη πόρνη {παλλακήν κννώπιδα). Αξίζει να αναρωτηθούμε τι ήταν αυτό που υποκινούσε ένα τέτοιο αντρικό κουτσομπολιό για την Ασπασία. Η απάντηση είναι ότι, αν και εκ καταγωγής ελεύθερη και κάτοχος πολιτικών δικαιωμάτων , η Ασπασία ήταν γυναίκα ξένη, από τη Μίλητο, άρα δεν είχε το δικαίωμα να διεκδικήσει προνόμια Αθηναίου πολίτη στην Αθήνα και, πάνω απ΄ όλα, νόμιμο γάμο με έναν Αθηναίο πολίτη, όπως ο Περικλής. Από ειρωνεία μάλιστα, αυτό που απέκλειε την Ασπασία από την αθηναϊκή πολιτική κοινότητα ήταν ένας νόμος που είχε προτείνει ο ίδιος ο Περικλής, ο περί ιθαγενείας νόμος του 451/0.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ

από τον Ξάνθιππο

Φαίνεται ότι ο μεγαλύτερος γιος του Περικλή, ο Ξάνθιππος, κακολόγησε τον πατέρα του κι έ­δωσε υλικό στους κωμωδιογράφους. Ο Ξάνθιππος ήταν σπάταλος και είχε παντρευτεί την κόρη του Τισάνδρου, μια νέα και πολυέξοδη γυναί­κα. Κάθε λίγο και λιγάκι ζητούσε χρήματα από τον πατέρα του, κι όταν κάποτε εκείνος δεν του έκανε το χατίρι, ο Ξάνθιππος κατέφυγε σ' ένα φίλο του πατέρα του και δανείστηκε χρήματα απ' αυτόν λέγοντας ότι τάχα τον έστειλε ο Περικλής. Όταν αργότερα ήρθε η ώρα της εξόφλη­σης, ο Ξάνθιππος είτε αρνήθηκε είτε δεν είχε να τα επιστρέψει, οπότε ο δανειστής κατέφυγε στον Περικλή, που έπεσε από τα σύννεφα. Θύμωσε τόσο πολύ, ώστε μήνυσε τον γιο του για την ανέντιμη πράξη του. Ο Ξάνθιππος χολώθηκε πάρα πολύ κι άρχισε να κακολογεί τον πατέρα του. Και για να τον γελοιοποιήσει, διέδιδε δεξιά και αριστερά τις συ­ναναστροφές που είχε ο πατέρας του στο σπίτι και τις συζητήσεις με τους σοφιστές. Διηγήθηκε ότι όταν ένας αθλητής χτύπησε κάποιον ακούσια με το ακόντιο του και τον σκότωσε, ο Περικλής ανάλωσε μιαν ολόκληρη μέρα συζητώντας με τον Πρωταγόρα για το ποιος ήταν ο πραγματικός υπεύθυνος: το ακόντιο, ο ακοντιστής ή οι αθλοθέτες. Ο Στησίμβροτος, μάλιστα, έγραψε ότι ο Ξάνθιππος ήταν εκείνος που διέβαλε την Ασπασία δημοσίως κι ότι η ψυχρότητα ανάμεσα στον γιο και τον πατέρα παρέμεινε έως τον θάνατο του Ξανθίππου.

Η Ασπασία σε δίκη ασεβείας 

Ο Διοπείθης ήταν αθηναίος χρησμολόγος το 5ου π.Χ. αιώνα και φανατικός οπαδός της αρχαίας πίστης ο οποίος αντιτάχθηκε στις νεωτεριστικές μεταρρυθμίσεις του Περικλή και με εισήγησή του αποφασίστηκε να υποβάλλονται μηνύσεις «εἰσαγγελίαι» εναντίον όσων υπέσκαπταν την αρχαία θρησκεία. Αυτός ζήτησε να δικαστούν όσοι δεν πίστευαν στους θεούς ή όσοι έκαναν διδασκαλίες για τα μετάρσια, αυτά δηλαδή που βρισκονται στα ουράνια, έχοντας ως στόχο τον Περικλή μέσω του Αναξαγό­ρα. Μήνυσαν ακόμη και τον Φειδία, ενώ ο κωμικός ποιητής Έρμιππος κατηγόρησε την Ασπασία.

Κατηγόρησαν δηλαδή την Ασπασία αφενός για ασέβεια (για αθεΐα όπως θα λέγαμε σήμερα), που επέσυρε την ποινή του θανάτου, και αφετέρου ότι δεχόταν στο σπίτι της ελεύθερες γυναίκες για να τις πλασάρει στον Περικλή. Την κατηγόρησε, με άλλα λόγια, για προαγωγία. Τελικά, όπως γράφει ο Αισχίνης, στη δίκη κατά της Ασπασίας ο Περικλής έχυσε δάκρυα για να συγκινήσει τους δικαστές και με ικεσίες κατάφερε τελικά να την απαλλάξει από την κατηγορία, ενώ φυγάδευσε τον Αναξαγόρα.

Την Ασπασία λοιπόν κατάφερε να την αθωώσει χύνοντας πολλά δάκρυα κατά την ακροαματική διαδικασία, όπως γράφει ο Αισχίνης, και ικετεύοντας τους δικαστές, αλλά τον Αναξαγόρα, επειδή φοβήθηκε τη δίκη, τον φυγάδευσε και τον έβγαλε έξω από τα σύνορα της πόλης. Και επειδή με την υπόθεση του Φειδία δημιουργήθηκε υπόνοια ενοχής και για τον ίδιο στο λαό, από φόβο του δικαστηρίου επιτάχυνε τον πόλεμο που σοβούσε και επαπειλούνταν, ελπίζοντας ότι θα διέλυε τις καχυποψίες και θα μετρίαζε το φθόνο, καθώς η πόλη θα εμπιστευόταν την τύχη της αποκλειστικά σ΄ αυτόν μέσα σε τόσα μεγάλα προβλήματα και κινδύνους λόγω του αξιώματος και  των ικανοτήτων του. 

ΑΣΠΑΣΙΑ & ΠΟΛΕΜΟΣ

Η Ασπασία κατηγορήθηκε ότι λόγω της επιρροής της πάνω στον Περικλή υπήρξε η αιτία δύο πολέμων, του Σαμιακού και του Πελο­ποννησιακού.

Σαμιακός Πόλεμος: Μετά την υπογραφή συμφωνίας ειρήνης τριάντα χρόνων με τους Λακεδαιμονίους, με πρόταση του Περικλή στην εκκλησία του δήμου αποφασίστηκε ναυτική εκστρατεία εναντίον της Σάμου. Η πρό­φαση ήταν ότι ενώ οι Αθηναίοι είχαν απαιτήσει από τους Σαμιώτες να σταματήσουν τον πόλεμο εναντίον των Μιλησίων, εκείνοι αρνήθη­καν. Η Σάμος και η Μίλητος πολεμούσαν τότε για την κατοχή της Πριήνης. Οι Σάμιοι νικούσαν, αλλά η επέμβαση των Αθηναίων είχε ως αποτέλεσμα αρχικά την ανατροπή των ολιγαρχικών και την επι­βολή δημοκρατικού πολιτεύματος, το οποίο όμως ανατράπηκε ύστερα από εξέγερση. Ακολούθησε νέα εκστρατεία των Αθηναίων η οποία κα­τέληξε σε μια τρομερή ναυμαχία που έκρινε την κυριαρχία στη θάλασ­σα, αφού οι Σάμιοι ήταν αποφασισμένοι να τη διεκδικήσουν αμφι­σβητώντας την αθηναϊκή υπεροχή. Ο Περικλής σημείωσε λαμπρή νί­κη. Η Ασπασία κατηγορήθηκε αργότερα από τους αντιπάλους του Πε­ρικλή ότι εκείνη ήταν που τον έπεισε με τις ικεσίες και την επιρροή της να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον των Σαμιωτών, γιατί ως Μιλησία θέλησε να βοηθήσει τους συμπατριώτες της.

Πελλοπονησιακός πόλεμος: Όσον αφορά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, είναι γνωστό ότι το πε­ρίφημο Μεγαρικό ψήφισμα με το οποίο απαγορευόταν στους Μεγαρείς να χρησιμοποιούν τα λιμάνια και τις αγορές της Αθήνας για το εμπόριο των προϊόντων τους [το εμπάργκο ή, ορθότερα, η black list (μαύρη λί­στα) όπως θα λέγαμε με σύγχρονους όρους] έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την έκρηξη του πολέμου.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ 

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ο Ηρόδοτος (1.5) εμφανίζει ως αιτία του πολέμου μεταξύ Ελλήνων και Ασιατών την αρπαγή των γυναικών και από τις δύο πλευρές. Της κόρης του Ινάχου, Ιώ, από τους Φοίνικες, της Ευρώπης και της Μήδειας από τους Έλληνες, της Ελένης από τους Τρώες, που είχε ως αποτέλεσμα τον Τρωικό πόλεμο, ενώ η άλωση του Ιλίου υπήρξε, κατά τους Πέρσες, η απαρχή της έχθρας τους προς τους Έλληνες.

   4.Το να αρπάζει κανείς γυναίκες είναι βέβαια έργο άδικων ανθρώπων, όμως, μια και έγινε η αρπαγή, να θες καλά και σώνει εκδίκηση, αυτό το κάνουν οι ανόητοι. Να μη σε νοιάζει γι΄ αυτές που σου άρπαξαν, αυτό είναι το γνώρισμα των φρονίμων. γιατί ολοφάνερα, αν δεν το ήθελαν οι ίδιες, δε θα άφηναν να τις αρπάξουν. Αυτοί οι Ασιάτες, λεν οι Πέρσες, όταν τους άρπαξαν τις γυναίκες, δεν το πήραν στα σοβαρά, ενώ οι Έλληνες για μια γυναίκα σπαρτιάτισσα ξεσήκωσαν ολόκληρη εκστρατεία, ήρθαν στην Ασία και αφάνισαν  τη δύναμη του Πριάμου. Από τότε πια θεωρούν ότι οι Έλληνες τούς είναι εχθροί. Γιατί την Ασία και τα βάρβαρα έθνη που την κατοικούν, οι Πέρσες τα θεωρούν δικά τους, ενώ την Ευρώπη και τους Έλληνες τα έβλεπαν πάντα σαν κάτι ξεχωριστό.

5. Έτσι λεν οι Πέρσες πως έγιναν τα πράγματα, και στην άλωση του Ιλίου βρίσκουν την αιτία της έχθρας τους προς τους Έλληνες. Για την Ιώ δε συμφωνούν με τους Πέρσες οι Φοίνικες. γιατί δεν την άρπαξαν αυτοί, λένε, και δεν την έφεραν στην Αίγυπτο, αλλά ότι στο Άργος έσμιξε με τον καπετάνιο του καραβιού και, όταν κατάλαβε πως ήταν έγκυος, από ντροπή για τους γονείς της – έτσι λοιπόν έφυγε από μόνη της με τα καράβια των Φοινίκων, για να μην προδοθεί. Αυτά λεν οι Πέρσες και οι Φοίνικες.

Ηρόδοτος Α 4-5

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ 

Ίσως στους Αχαρνής του Αριστοφάνη, που ανεβάστηκαν το 425, έχουμε ανάμνηση της περσική επιχειρηματολογίας. Ο Αριστοφάνης, παρωδώντας προφανώς την ερμηνεία του Ηροδότου, εκθέτει ως εξής την αιτία του Πελοποννησιακού πολέμου: (ΚΕΊΜΕΝΟ 13, ΣΕΛ. 9)

Κάποιοι νεαροί Αθηναίοι, ύστερα από ένα γερό μεθύσι σε κάποιο συ­μπόσιο, πήγαν στα Μέγαρα και απήγαγαν την πόρνη (εταίρα) Σιμαίθα, που, όπως λέει ο σχολιαστής, την ερωτεύτηκε ο Αλκιβιάδης, ο οποίος, φαίνεται, έπεισε τους νεαρούς να την απαγάγουν. Τότε οι Μεγαρείς, που θεώρησαν αυτή την ενέργεια προσβολή, γεμάτοι οργή ανταπάντησαν κλέβοντας δύο πόρνες της Ασπασίας.

.                                                                                                                                                                      

Και αυτά βέβαια ήταν ασήμαντα και δικά μας,

όμως μια πόρνη, τη Σιμαίθα, πηγαίνοντας στα Μέγαρα

κάποιοι νέοι παίζοντας μεθυσμένοι την έκλεψαν.

Και τότε οι Μεγαρίτες, σκορδοαναμμένοι απ΄τις συμφορές τους

έκλεψαν σε εκδίκηση δυο από τις πόρνες της Ασπασίας.

Απ΄ εδώ ξεκίνησε η αρχή του πολέμου που έχουμε

Για συμφορά όλων των Ελλήνων, από τρεις δηλαδή πόρνες.

Και τότε γεμάτος οργή ο Περικλής ο Ολύμπιος

άστραφτε και βροντούσε και όλη την Ελλάδα ανακάτωνε

και έβγαζε νόμους γραμμένους στον τύπο τραγουδιών,

ότι οι Μεγαρίτες δεν πρέπει να έχουν θέση μήτε στη γη μας

μήτε στην αγορά μας μήτε στη θάλασσά μας μήτε στον ουρανό μας.

Αχαρνείς (523–534)

Η ΑΣΠΑΣΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ

Ο μεγάλος Αθηναίος πολιτικός προσβλήθηκε και αυτός από τον λοιμό και πέθανε το 429. Φαίνεται ότι η Ασπασία παντρεύτηκε μετά τον Λυσικλή, έναν άσημο δημαγωγό, τον οποίο ανέδειξε σε ρήτορα δεινότατον. Με αυτόν, γράφει ο Αρποκρατίων, απέκτησε ένα γιο, τον Πορίστη. Ο Αισχίνης αναφέρει ότι ο Λυσικλής ήταν έμπορος προβά­των, και ενώ ήταν άσημης καταγωγής και ταπεινός την φύσιν, εκείνη τον ανέδειξε πρώτον ανάμεσα στους Αθηναίους.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ενδιαφέρον και έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι ο ένθερμος θαυμαστής της πολιτικής του Περικλή, ο Θουκυδίδης, δε μιλά σχεδόν καθόλου για την Ασπασία και τις γυναίκες γενικότερα στο έργο του. Την καλύτερη εξήγηση προσφέρει ο «Επιτάφιος του  Περικλή», η Θουκυδίδεια δηλαδή εκδοχή του λόγου που εκφώνησε ο Περικλής για τους Αθηναίους νεκρούς του Πελλοπονησιακού πολέμου κατά τη δημόσια κηδεία τους το 430, στο τέλος του πρώτου έτους του πολέμου. 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : Κι αν ακόμα πρέπει να κάνω κάποια μνεία και για των γυναικών την αρετή, όσες θ΄ απομείνουν τώρα χήρες, θα πω ό,τι πρέπει με μια σύντομη παραίνεση. Να μη δειχτείτε κατώτερες από τη γυναικεία σας φύση μεγάλη θα είναι η δόξα σας, καθώς και για όποια θα μιλάνε οι άντρες ανάμεσά τους όσο γίνεται λιγότερο για έπαινο ή κατηγόρια.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΩΝ Β, 45

Με άλλα λόγια, δια της σιωπής της ιστορίας του, ο Θουκυδίδης ακολουθεί τη συμβουλή του Περικλή, που αποτελούσε στην πραγματικότητα την κανονιστική άποψη όλων των Ελλήνων αρρένων πολιτών: να μη μιλούν οι άντρες για τις γυναίκες τους δημόσια ανάμεσα σε άσχετους άντρες.

Εντούτοις η σιωπή του Θουκυδίδη δεν ήταν πλήρης και σε μια περίπτωση πιο εύγλωττη από τα λόγια.    

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : Και οι γυναίκες ακόμη τους βοήθησαν με πολλή τόλμη ρίχνοντας κεραμίδια από τις στέγες των σπιτιών κι αντέχοντας στην ταραχή της μάχης με θάρρος που δεν είναι φυσικό για τη φύλο τους.

3,74.2

Η αληθινή ανδρεία, αυτό δηλαδή που απαιτείται στην εκ παρατάξεως μάχη ήταν, σύμφωνα με του Θουκυδίδη, πέρα των φυσικών δυνατοτήτων των γυναικών. Το περισσότερο που θα μπορούσαν να επιδείξουν οι γυναίκες ήταν ένας συνδυασμός σθένους και τόλμης, στοιχεία ίσως της αληθινής ανδρείας, αλλά όχι πλήρης ανδρεία. Και αυτό μόνο στο είδος της μάχης που περιγράφει εδώ ο Θουκυδίδης –εμφύλιος πόλεμος στους δρόμους της Κέρκυρας- και όχι μάχη εκ παρατάξεως, σε ανοιχτό πεδίο, ανάμεσα σε διαφορετικούς στρατούς. Ίσως για να υπογραμμίσει τις ανώμαλες συνθήκες του Κερκυραϊκού εμφύλιου πολέμου ο Θουκυδίδης επισημαίνει ότι στο πλευρό των δημοκρατικών πολέμησαν όχι μόνο γυναίκες, αλλά και δούλοι.

ΑΣΠΑΣΙΑ - ΔΙΟΤΙΜΑ

Ο Πλάτων στο Συμπόσιον (201D) εμ­φανίζει τον μεγάλο φιλόσοφο Σωκράτη να λέει ότι στα ερωτικά τον μύησε μια γυναίκα από τη Μαντινεία, η Διοτίμα. Μήπως η Διοτίμα, που είναι φανταστικό πρόσωπο, είναι η Ασπασία η σοφή όπως την αποκαλούν τα λεξικά; Ο Ανδ. Λεντάκης πιστεύει ότι αυτό είναι και το πιθανότερο, διότι δεν έχουμε καμία άλλη μαρτυρία για την ιστορικότητα του προσώπου της πέρα από τη μνημόνευση της στο Συμπόσιο από τον Σωκράτη.

Μιλτώ ή Ασπασία
Αναφέρθηκε προηγουμένως ότι υπήρχαν δύο Ασπασίες. Η δεύτερη κα­ταγόταν από τη Φώκαια, ήταν δηλαδή και αυτή από την Ιωνία, κόρη κάποιου Ερμότιμου, και λεγόταν Μιλτώ. Ο Κύρος, ο γνωστός μας από την Ανάβαση του Ξενοφώντα, την πήρε για παλλακίδα και ήταν η ευνοούμενη του. Αυτός τη μετονόμασε σε Ασπασία επηρεασμένος από τη μεγάλη φήμη της αγαπημένης του Περικλή, γιατί και αυτή, όπως γράφει ο Ξενοφών, ήταν σοφή και ωραία. Ο Κύρος στην εκστρατεία κατά του αδελφού του Αρταξέρξη Β' την πήρε μαζί του, κατά τη γνώ­ριμη συνήθεια των Περσών να παίρνουν μαζί τους στις εκστρατείες τα πλούτη τους, τις γυναίκες τους και τις πολυάριθμες παλλακίδες τους, κι όταν τελικά σκοτώθηκε στην κρίσιμη μάχη, η Ασπασία πιάστη­κε αιχμάλωτη. Εκτεταμένη μυθιστορηματική βιογραφία της Μιλτώς-Ασπασίας παραδίδει ο Αιλιανός, ενώ ο Πλούταρχος μας δίνει κάποιες πληροφο­ρίες τόσο για τον τρόπο με τον οποίο τη διάλεξε ο Κύρος όσο και για την αιχμαλωσία της από τον Αρταξέρξη Β'.Όταν ο Κύρος σκοτώθηκε στη μάχη στα Κούναξα, πολεμώντας τον αδελφό του Αρταξέρξη, οι νικητές λαφυραγώγησαν το στρατόπεδο του και μεταξύ αυτών που αιχμαλώτισαν ήταν και η Ασπασία. Ήδη ο Πέρσης μονάρχης είχε ακουστά, όπως προαναφέρθηκε, την αρετή και την ομορφιά της. Όταν την έφεραν μπροστά του δεμένη, αγανάκτησε και διέταξε να φυλακίσουν εκείνους που τόλμησαν να τη δέσουν. Ε­πιπλέον διέταξε να της δώσουν πολυτελή φορέματα και στολίδια βα­ρύτιμα. Εκείνη, παρά τη θέληση της και με δάκρυα στα μάτια γιατί θρηνούσε τον αδικοχαμένο Κύρο, υποχρεώθηκε να φορέσει αυτά που έστειλε ο Μέγας Βασιλεύς. Όταν την έφεραν μπροστά του έτσι ντυ­μένη, ο Αρταξέρξης διαπίστωσε με τα ίδια του τα μάτια ότι η φήμη της ήταν αληθινή. Το κάλλος της τον έκανε κυριολεκτικά να λιώσει κι αμέσως την ανέδειξε πρώτη ανάμεσα στις γυναίκες του, αποδίδοντας της υπερβολικές τιμές, με την κρυφή ελπίδα ότι έτσι θα την έκανε να ξεχάσει τον Κύρο και να ανταποκριθεί κάποτε στον έρωτα του. Η ελπίδα του αυτή βγήκε πράγματι αληθινή, όμως αργά και βραδέως.